Co Obama powiedział w Charlotte i dlaczego USA bliżej do ZSRR?

Barack Obama wygłosił długo oczekiwane przemówienie na dzisiejszej konwencji demokratów w Charlotte. Nie jest to oczywiście miejsce żeby opisywać emocje, jakie towarzyszyły Nowojorczykom podczas i tuż po przemówieniu Obamy, szczególnie w momencie, kiedy prezydent wspomniał o nowych wieżach pnących się do góry na Dolnym Manhatanie. Dość powiedzieć, że na okoliczność wystąpienia Obamy, część barów w Greenwich Village zorganizowało „watch parties” i sama ta nazwa świadczy wystarczająco dobitnie o wibrującej naturze dzisiejszego wydarzenia (więcej o przemówieniu Obamy: http://www.huffingtonpost.com/2012/09/06/barack-obama-speech_n_1849068.html ).

Blog ten jest jednak poświęcony prawu konkurencji, skupię się więc na jednym aspekcie przemówienia prezydenta Obamy, który zwrócił moją szczególną uwagę. Otóż, kilkanaście minut po rozpoczęciu swojego show Obama przypomniał o pomocy rządu amerykańskiego udzielonej firmom motoryzacyjnym z Detroit i uznał tę pomoc za egzemplifikację amerykańskich wartości. Powyższe wcale jednak nie przeszkodziło Obamie, w późniejszej części przemówienia skrytykować w mocnych słowach bankierów proszących o pomoc USA dla podratowania niektórych amerykańskich instytucji finansowych. Dość łatwo zatem zauważyć, że w przeciągu niespełna godziny prezydent odwołał się do 2 przykładów pomocy publicznej (tj. pomocy finansowej udzielanej przez państwo prywatnym przedsiębiorcom) i przedstawił tę pomoc z dwóch zupełnie przeciwstawnych perspektyw.

Niespójność? Brak logiki? Być może, jednak jest to brak logiki dla Jankesów bardzo lekkostrawny, bo o dziwo stosunek do pomocy publicznej nie dzieli Amerykanów w zależności od politycznych upodobań. To jest dzieli, ale nie w sensie, w jakim zwykłoby się myśleć, czyli na przeciwników i zwolenników finansowego zaangażowania państwowego dominium w działalność prywatnych firm (takim zaangażowaniem jest bowiem pomoc publiczna, subsydia, czy tak zwane „bail-outs„). Amerykanie, a dokładniej demokraci i republikanie dzielą się jedynie w zależności od tego, jakim firmom się ta pomoc należy. Ci pierwsi chcieliby cd. zasady  subsydiować banki i firmy naftowe, a ci drudzy przemysł oparty na produkcji przemysłowej, w tym również branżę motoryzacyjną. Wszyscy natomiast ochoczo subsydiują producentów bawełny. Okazuje się bowiem, że Amerykanie, tradycyjnie postrzegani jako piewcy konkurencyjnych rynków, nie mają żadnych skrupułów w udzielaniu swoim firmom państwowych subsydiów.

Jeśli chodzi zaś o prawo to w USA nie ma żadnych regulacji, które zakazywałyby państwu przekazywania pieniędzy prywatnym przedsiębiorcom. Jedynym ograniczeniem dla przyznawania subsydiów jest zatem rozmiar stanowych i federalnego deficytu budżetowego (ten drugi deficyt jest zresztą bardzo elastyczny zważywszy na funkcję dolara, jako rezerwowej waluty świata). Jedynymi subsydiami zakazanymi w USA są tzw. subsydia eksportowe, czyli przede wszystkim subsydia dla firm, których wysokość zależy od wolumenu eksportowanego towaru; nie mniej jednak zakaz subsydiów eksportowych wypływa nie z prawa amerykańskiego, a z prawa WTO i dotyczy prawie wszystkich państw świata, w tym Chińskiej Republiki Ludowej.

Jak się okazuje, jedynym reżimem prawnym na świecie, który wprowadził ogólny wewnętrzny zakaz subsydiów (tj. pomocy publicznej) dla prywatnych przedsiębiorców jest Unia Europejska (od tego zakazu jest oczywiście, jak to w prawie kilka wyjątków, przede wszystkim wyjątek dotyczący rolnictwa). Autorzy Europejskich Traktatów słusznie założyli, że budowa konkurencyjnych rynków wymaga jednoczesnego wprowadzenia reguł zakazujących działalności karteli i nadużywania pozycji dominującej przez monopolistów, jak i reguł zakazujących selektywnej pomocy państwa dla przedsiębiorców. Powyższe reguły służą temu samemu celowi (budowie konkurencyjnego i wspólnego rynku), dlatego też w Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej bezpośrednio po artykułach 101-106, które dotyczą zakazanych praktyk przedsiębiorców, czytelnik natrafi na artykuł 107, stanowiący że:

„wszelka pomoc przyznawana przez Państwo Członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym”.

Tyle o pomocy publicznej i o (obecnym i przyszłym) prezydencie Obamie.

Wpis polecam w szczególności tym przedstawicielom polskiej prawicy, którzy zwykli jako przykład wolnego i konkurencyjnego rynku przywoływać Stany Zjednoczone i bredzić o rzekomo zsowietyzowanej Unii Europejskiej.

Prywatne nie zawsze znaczy konkurencyjne – o “prywatyzacji” usług publicznych i propozycjach Ruchu Palikota vol.3

Ostatni wpis zakończyłem pytaniem o następującej treści: czy w systemie, w którym działają konkurujące między sobą podmioty publiczne (system państwowych kas chorych, szkoły publiczne konkurujące o bony edukacyjne) mogą działać przedsiębiorcy prywatni?

Poniżej sugerowana odpowiedź:

Teoretycznie tak, nikt bowiem nie powinien w zdrowej gospodarce rynkowej zakazywać przedsiębiorcom próby swoich sił w danym rodzaju działalności gospodarczej  (rzecz jasna po uzyskaniu w niektórych wypadkach odpowiednich koncesji, licencji itp.). Do stworzenia zdrowego systemu konkurujących ze sobą jednostek publicznych należy jednak, w kontekście uczestnictwa na obrzeżach tego systemu przedsiębiorców prywatnych, pamiętać o dwóch rzeczach.

Po pierwsze należy co do zasady unikać sytuacji, w których pomoc publiczna dla konkurujących ze sobą jednostek publicznych jest udzielana również przedsiębiorcom prywatnym (w tym miejscu warto wspomnieć, że duża część postaci pomocy publicznej jest w Polsce zakazana przez normy Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Państwo nie powinno np. subwencjonować prywatnych kas chorych w taki sam sposób jak kas publicznych (jeżeli ktoś chce zapewnić sobie opiekę medyczną o standardach rosyjskiego oligarchy może to zrobić, ale wykupując ubezpieczenie prywatne za własne pieniądze i nie korzystając z państwowych subwencji dla takiego ubezpieczyciela). Państwo nie powinno też wydawać bonów edukacyjnych do realizacji w szkołach publicznych (jeżeli ktoś chce edukacji swojego dziecka o standardach hiszpańskiej infantki niech sam zapłaci odpowiednią kwotę prywatnej szkole, a nie korzysta z finansowanego z budżetu bonu edukacyjnego).

Po drugie należy pamiętać, że jednostki publiczne powinny konkurować  ze sobą, a nie z podmiotami prywatnymi. Należy zatem zadbać o to, żeby jednostki publiczne nie konkurowały oferowaną ceną (państwo nie jest od tego, żeby konkurować na rynkowych warunkach z przedsiębiorcami prywatnymi, jak zresztą już kiedyś wspominałem: https://powiesczatrzygrosze.wordpress.com/tag/lewica/ ), ale wyłącznie jakością usługi, za którą płacona jest zestandaryzowana, subwencjonowana, w części lub w całości przez państwo cena. Powyższy brak możliwości konkurencji ceną został zagwarantowany w niemieckim systemie, gdzie wysokość stawki do państwowej kasy chorych jest sztywno określona dla osób o danych przedziałach dochodów.

Jeżeli zaś chodzi o system bonu edukacyjnego to, przynajmniej w zamyśle Miltona Friedmana, ma on właśnie tę wadę, że bon edukacyjny może być zrealizowany zarówno w szkołach publicznych, jak i prywatnych. Wada powyższego rozwiązania polega z jednej strony na subwencjonowaniu przez państwo działalności przedsiębiorców prywatnych (bon jest przecież rodzajem subwencji), a z drugiej strony na zmuszeniu szkół publicznych do konkurencji ze szkołami prywatnymi. Konkurencji, co należy podkreślić, niezdrowej, bo przecież jakość usługi świadczonej przez szkoły prywatne wynika tylko częściowo ze zestandaryzowanej opłaty (taką „opłatą” jest bon edukacyjny), a w większość, zysków uzyskanych wskutek stosowania rynkowych cen za inne usługi, które oferują te szkoły. Teoretycznie możliwa byłaby zatem patologiczna sytuacja, w której szkoły prywatne świadczyłyby odrębną usługę dla posiadaczy bonu edukacyjnego i odrębną usługę dla dzieci rodziców, którzy płaciliby za dodatkowe świadczenia edukacyjne. Szkoły prywatne mogłyby „przerzucać” część środków uzyskiwanych z pełni wolnorynkowej działalności oferując lepszą usługę posiadaczom bonu edukacyjnego tworząc tym samym szkołom publicznym niezdrową konkurencję.

Czas na podsumowanie.

Dla realizacji usługi publicznej najbardziej pożądana jest system konkurujących między sobą podmiotów publicznych. Przy projektowaniu takiego systemu należy jednak pamiętać o wspomnianych powyżej dwóch zagrożeniach wiążących się z działalnością przedsiębiorców prywatnych. Wydaje się, że pamiętali o nich Niemcy projektując swój model finansowania usług ochrony zdrowia.

Co z Palikotem i jego pomysłem konkurujących ze sobą funduszy, które mają zastąpić NFZ?

Choć nie wynika to z programu Ruchu Palikota, treść wywiadu z Januszem Palikotem sugeruje, że koncepcja jego partii opiera się właśnie na niemieckim systemie kas chorych ( http://forsal.pl/artykuly/552485,lewicowe_cele_liberalne_metody_wywiad_z_januszem_palikotem.html ). Jeżeli jest tak w rzeczywistości wypada tylko przyklasnąć…