Prywatne nie zawsze znaczy konkurencyjne – o “prywatyzacji” usług publicznych i propozycjach Ruchu Palikota vol.3

Ostatni wpis zakończyłem pytaniem o następującej treści: czy w systemie, w którym działają konkurujące między sobą podmioty publiczne (system państwowych kas chorych, szkoły publiczne konkurujące o bony edukacyjne) mogą działać przedsiębiorcy prywatni?

Poniżej sugerowana odpowiedź:

Teoretycznie tak, nikt bowiem nie powinien w zdrowej gospodarce rynkowej zakazywać przedsiębiorcom próby swoich sił w danym rodzaju działalności gospodarczej  (rzecz jasna po uzyskaniu w niektórych wypadkach odpowiednich koncesji, licencji itp.). Do stworzenia zdrowego systemu konkurujących ze sobą jednostek publicznych należy jednak, w kontekście uczestnictwa na obrzeżach tego systemu przedsiębiorców prywatnych, pamiętać o dwóch rzeczach.

Po pierwsze należy co do zasady unikać sytuacji, w których pomoc publiczna dla konkurujących ze sobą jednostek publicznych jest udzielana również przedsiębiorcom prywatnym (w tym miejscu warto wspomnieć, że duża część postaci pomocy publicznej jest w Polsce zakazana przez normy Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Państwo nie powinno np. subwencjonować prywatnych kas chorych w taki sam sposób jak kas publicznych (jeżeli ktoś chce zapewnić sobie opiekę medyczną o standardach rosyjskiego oligarchy może to zrobić, ale wykupując ubezpieczenie prywatne za własne pieniądze i nie korzystając z państwowych subwencji dla takiego ubezpieczyciela). Państwo nie powinno też wydawać bonów edukacyjnych do realizacji w szkołach publicznych (jeżeli ktoś chce edukacji swojego dziecka o standardach hiszpańskiej infantki niech sam zapłaci odpowiednią kwotę prywatnej szkole, a nie korzysta z finansowanego z budżetu bonu edukacyjnego).

Po drugie należy pamiętać, że jednostki publiczne powinny konkurować  ze sobą, a nie z podmiotami prywatnymi. Należy zatem zadbać o to, żeby jednostki publiczne nie konkurowały oferowaną ceną (państwo nie jest od tego, żeby konkurować na rynkowych warunkach z przedsiębiorcami prywatnymi, jak zresztą już kiedyś wspominałem: https://powiesczatrzygrosze.wordpress.com/tag/lewica/ ), ale wyłącznie jakością usługi, za którą płacona jest zestandaryzowana, subwencjonowana, w części lub w całości przez państwo cena. Powyższy brak możliwości konkurencji ceną został zagwarantowany w niemieckim systemie, gdzie wysokość stawki do państwowej kasy chorych jest sztywno określona dla osób o danych przedziałach dochodów.

Jeżeli zaś chodzi o system bonu edukacyjnego to, przynajmniej w zamyśle Miltona Friedmana, ma on właśnie tę wadę, że bon edukacyjny może być zrealizowany zarówno w szkołach publicznych, jak i prywatnych. Wada powyższego rozwiązania polega z jednej strony na subwencjonowaniu przez państwo działalności przedsiębiorców prywatnych (bon jest przecież rodzajem subwencji), a z drugiej strony na zmuszeniu szkół publicznych do konkurencji ze szkołami prywatnymi. Konkurencji, co należy podkreślić, niezdrowej, bo przecież jakość usługi świadczonej przez szkoły prywatne wynika tylko częściowo ze zestandaryzowanej opłaty (taką „opłatą” jest bon edukacyjny), a w większość, zysków uzyskanych wskutek stosowania rynkowych cen za inne usługi, które oferują te szkoły. Teoretycznie możliwa byłaby zatem patologiczna sytuacja, w której szkoły prywatne świadczyłyby odrębną usługę dla posiadaczy bonu edukacyjnego i odrębną usługę dla dzieci rodziców, którzy płaciliby za dodatkowe świadczenia edukacyjne. Szkoły prywatne mogłyby „przerzucać” część środków uzyskiwanych z pełni wolnorynkowej działalności oferując lepszą usługę posiadaczom bonu edukacyjnego tworząc tym samym szkołom publicznym niezdrową konkurencję.

Czas na podsumowanie.

Dla realizacji usługi publicznej najbardziej pożądana jest system konkurujących między sobą podmiotów publicznych. Przy projektowaniu takiego systemu należy jednak pamiętać o wspomnianych powyżej dwóch zagrożeniach wiążących się z działalnością przedsiębiorców prywatnych. Wydaje się, że pamiętali o nich Niemcy projektując swój model finansowania usług ochrony zdrowia.

Co z Palikotem i jego pomysłem konkurujących ze sobą funduszy, które mają zastąpić NFZ?

Choć nie wynika to z programu Ruchu Palikota, treść wywiadu z Januszem Palikotem sugeruje, że koncepcja jego partii opiera się właśnie na niemieckim systemie kas chorych ( http://forsal.pl/artykuly/552485,lewicowe_cele_liberalne_metody_wywiad_z_januszem_palikotem.html ). Jeżeli jest tak w rzeczywistości wypada tylko przyklasnąć…

Prywatne nie zawsze znaczy konkurencyjne – o “prywatyzacji” usług publicznych i propozycjach Ruchu Palikota vol.2

W poprzednim wpisie zastanawiałem się nad tym, jak ma się pojęcie konkurencji do realizacji przeróżnych usług publicznych. Obiecałem też, że w tym wpisie przeanalizuję trzecią z kontemplowanych sytuacji, czyli sytuację, w której usługa publiczna jest realizowana przez podmiot/podmioty publiczny/e w warunkach konkurencji.

Dla czytelników tego bloga truizmem powinno być już stwierdzenie, że konkurencja jest zawsze dobra, bo powoduje spadek cen za daną usługę lub produkt. Nie jest jednak prawdą, że pojęcie konkurencji wiąże się jedynie i inherentnie z działalnością podmiotów prywatnych. Konkurencję da się też stworzyć w obrębie działalności podmiotów publicznych. Nie mówię jednak o sytuacji, w której podmioty publiczne (np. spółki skarbu państwa) starają się rywalizować na tych samych warunkach z przedsiębiorcami prywatnymi. Taka sytuacja jest według mnie, co do zasady, patologiczna i nie powinna mieć miejsca (pisałem o tym jakiś czas temu: https://powiesczatrzygrosze.wordpress.com/tag/lewica/ ). Konkurencja między podmiotami publicznymi może jednak wystąpić w momencie, kiedy podmioty te konkurują co prawda o konsumenta (użytkownika usługi publicznej), ale nie tyle niską ceną, co wysoką jakością i nie tyle o pieniądze konsumentów (użytkowników usługi publicznej), co o środki publiczne (chociaż środki na finansowanie usługi publicznej mogą też w części pochodzić w części od konsumentów tej usługi, jeżeli usługa jest jedynie w części subwencjonowana przez państwo). Powyższy model wydaje się idealnym sposobem realizacji usługi publicznej (przypominam, że niezbędnym elementem usługi publicznej jest to, żeby była ona co do zasady bezpłatna lub przynajmniej mocno dofinansowana przez państwo). Umożliwia on bowiem realizację dwóch celów: po pierwsze właśnie owej bezpłatności usługi publicznej i finansowania jej przez państwo oraz po drugie poddania tej usługi zbawiennym wpływom konkurencji, a tym samym polepszenia jej jakości.

Przykłady?

Istnieją, chociaż nie są doskonałe: amerykański system czeku edukacyjnego i niemiecki model ubezpieczeń zdrowotnych.

System czeku edukacyjnego to pomysł Miltona Friedmana, który wprowadzony został w niektórych stanach USA, np. na Florydzie (informację podaję za książką Guya Sormana, Ekonomia głupcze). Wspomniany system polega na tym, że stany lub samorządy zarządzające edukacją na poziomie szkół średnich przyznają każdemu dziecku, bez względu na dochody rodzinne, swoisty „czek” na naukę w wybranej szkole. Czeki, które uczniowie przekazują wybieranym szkołom stanowią budżet tych szkół. Szkoła, która nie przyciągnie odpowiedniej ilości uczniów wraz z ich czekami, nie otrzyma środków publicznych i zbankrutuje. Edukacja jest zatem w systemie czeku edukacyjnego nadal finansowana z budżetu, niemniej jednak poszczególne szkoły publiczne nie mają gwarancji istnienia i muszą troszczyć się o polepszanie jakości usługi. Czy w systemie czeku edukacyjnego mogą uczestniczyć szkoły prywatne? Co do zasady tak, i jak postaram się pokazać później, jest to jedna z wad tego systemu.

Z kolei w ramach niemieckiego systemu ubezpieczeń zdrowotnych działają tzw. państwowe kasy chorych. Obywatele Niemiec, jako że ubezpieczenie zdrowotne jest w Niemczech obowiązkowe, mogą zapisać się do jednej z wielu państwowych kas chorych. Kasy te mogą przybrać formy m.in. tzw.  „kas regionalnych” pokrywających się z terytoriów krajów związkowych, czy też kas, których nazwy uwzględniają niemieckie tradycje sięgające jeszcze Otto von Bismarka takich jak „kasy chorych cechu rzemiosł”, czy „kasy chorych gospodarki morskiej” (więcej o niemieckich kasach chorych: http://www.openkontakt.com/pl/niemcy/11.pdf ). W 2003 r. w Niemczech działało 314 państwowych kas. Składka pobierana przez państwową kasę chorych jest zróżnicowana w zależności od dochodów: osoby bogatsze płacą wyższą stawkę. Wysokość składki nie wpływa jednakże na jakość świadczeń. Każdy członek państwowej kasy chorych otrzymuje te same świadczenia w ramach jednej kasy. Na czym zatem polega konkurencja pomiędzy kasami? Na zakresie oferowanych świadczeń. Okazuje się bowiem, że otrzymując składki o tej samej wysokości jedne kasy są w stanie sfinansować dodatkowe usługi zdrowotne, czym przyciągają konsumentów tych usług. W niemieckim systemie działają również kasy prywatne. Skorzystać z usług takich kas mogą osoby o dochodach powyżej ok. 4.000 euro netto miesięcznie (http://www.germaneo.pl/poradnik/ubezpieczenia-spoleczne/ubezpieczenie-zdrowotne-w-niemczech-panstwowe/ ). Składki do prywatnych kas chorych nie są sztywno określone, a działalność tych kas, z tego co zrozumiałem po przeglądzie artykułów w Internecie, jest w pełni poddana wolnemu rynkowi.

Po zwięzłym przedstawieniu dwóch powyższych systemów okazuje się, że państwo może tworzyć systemy, w których odpowiednio wydzielone podmioty publiczne (takie jak szkoły publiczne czy państwowe kasy chorych) konkurują ze sobą o konsumentów usługi publicznej. Nie jest to jednak konkurencja ceną o środki pozyskane wskutek uiszczenia tej ceny, a konkurencja jakością usługi o środki państwowe. Jak rozumieć owe „środki państwowe”? Bardzo szeroko. Może być to zarówno finansowany z pieniędzy publicznych „bon edukacyjny” oraz częściowa pomoc państwa, jak ma to miejsce w systemie niemieckich państwowych kas chorych, w których ubezpieczeni opłacają co prawda składkę z własnej kieszeni, jest to jednak składka o wiele niższa od realnej wartości usługi (działalność państwowych kas chorych jest bowiem w dużej mierze subwencjonowana przez państwo, ale co bardzo istotne, proporcjonalnie do „popytu” na daną kasę chorych).

Czas na ostatnie i chyba najważniejsze pytanie. Czy w systemie, w którym działają konkurujące między sobą podmioty publiczne (system państwowych kas chorych, szkoły publiczne konkurujące o bony edukacyjne) mogą działać przedsiębiorcy prywatni?

Na to pytanie postaram się już jednak odpowiedzieć w kolejnym wpisie.